Your Cart

Filosoferen is meer dan een goed gesprek! De kenmerken van een filosofisch gesprek

Filosoferen is ook de wereld op zijn kop zetten.Filosoferen is onderzoeken, uitspraken bevragen, denkfouten ontdekken, mogelijkheden in kaart brengen, argumenteren, logisch denken maar vooral ook vrij denken. Filosoferen is dus heel veel meer dan vrijblijvend samen ergens over nadenken. Lees hier wat de kenmerken van een filosofisch gesprek zijn.

Wat is filosoferen?

Er zijn veel vooroordelen over wat filosoferen is. De een denkt dat het zweverig is en de ander juist dat het super abstract is. De waarheid ligt ergens in het midden. Ten eerste ontstaat het gesprek vanuit een filosofische vraag. Een vraag die je alleen door goed denkwerk kunt beantwoorden. Het antwoord vind je dus niet op Wikipedia. Het antwoord op die vraag ga je proberen te vinden middels het vrije denken en goed redeneren.

Fantasie

Dat er met filosoferen gebruik wordt gemaakt van het vrije denken is geen vrijbrief voor lekker eindeloos fantaseren. Het is geen kwestie van een gekke vraag stellen en meedeinen met de fantasieantwoorden die kinderen dan geven. Dus als een kind zegt dat we helemaal niet zeker weten dat er geen gekkekleurenhonden bestaan, vraag je vervolgens niet hoe die honden er dan uit zouden zien maar waarom je niet zeker kunt weten dat er gekkekleurenhonden bestaan. Elke uitspraak ga je kritisch bevragen en verder onderzoeken. Het zijn suggesties die nader onderzoek nodig hebben. Filosoferen is dus steeds bevragen en verder onderzoeken.

Filosoferen is je mening onderbouwen

Meningen worden tijdens het filosoferen gebruikt als startpunt van het denken en zijn niet het doel. In een filosofisch gesprek is de mening op zichzelf niet zo interessant, wat belangrijk is zijn de argumenten. Kloppen deze ook echt, spreken deze niet tegen, zijn ze logisch, zijn ze gebaseerd op waarheden of op vooronderstellingen, etc.

Emoties

In een gewoon kringgesprek is de expressie van emoties en gevoelens vaak belangrijk. Bij een filosofisch gesprek is je gevoel net als je mening een startpunt. Wat voor universele uitspraken kun je doen naar aanleiding van dat individuele gevoel? Hoe kun je vanuit die verschillende, vergelijkbare concrete ervaringen een abstracte theorie vormen? Filosoferen gaat dus verder dan alleen het delen van emoties, je gaat deze ook onderzoeken.

Filosoferen is goed doorvragen

Bij dat onderzoeken en verder denken is het dus heel belangrijk dat je de antwoorden van kinderen bevraagt. Het is namelijk makkelijk om van alles te roepen. Maar waar komt je antwoord vandaan? Hoe ben je erop gekomen? Daarnaar vragen zorgt voor de verdieping in het gesprek en zorgt ervoor dat de kinderen echt aan het denken gezet worden.

Filosoferen is echte belangstelling in het denken van een kind

In het begin voelt dat misschien raar, maar vaak blijkt dat kinderen het fijn vinden dat er zoveel belangstelling in hun denken wordt getoond. Zoals Sajad eens zei: ‘Nu gaat het eens niet over wat de leerkracht weet of vindt, maar over wat wij vinden.’ Je hoeft dus niet bang te zijn dat het doorvragen als een aanval voelt. Met de juiste toon en houding voelen kinderen zich juist gezien. Het doorvragen is vaak juist wat een gesprek filosofisch maakt.

Filosoferen is vrij denken

Bij dit alles is het belangrijk dat kinderen vrij mogen denken. Vrij denken betekent dat je ideeën mag onderzoeken zonder rekening te hoeven houden met de regels van je opvoeding, de wetten van een land, of de kaders van de wetenschap.

Vrij redeneren betekent dat je op zoek gaat naar nieuwe ideeën en inzichten en daarbij nieuwe denkpaden durft te bewandelen. Het is een spel waarbij alles gedacht mag worden, zolang je maar goed blijft redeneren. Dat betekent dat de gespreksleider het hele gesprek zonder oordeel blijft. Voor leerkrachten is dat in het begin heel moeilijk! Maar je bent nu geen opvoeder, je bent een gespreksleider. Een coach die kinderen hun eigen authentieke denken laat ontdekken.

Denkvaardigheden

Filosoferen doet dus bovenal een beroep op je denkvaardigheden. Kritisch denken en logisch redeneren staat centraal. Daarbij zoekt de onderzoeksgroep voortdurend naar vooronderstellingen en aannames. En die zijn er! Heel veel! Dat te ontdekken is winst. Winst voor het kind. Winst voor de maatschappij. Jaknikkers en meepraters zijn er al genoeg.

Fragment van een filosofisch gesprek

De vraag ‘wat is mooi?’ kun je op verschillende manier bespreken in een groep. Een kind zegt bijvoorbeeld: ‘Ik heb een grote moedervlek op mijn voorhoofd en daarom vind ik mijzelf niet mooi.’ Nu kun je bij het individuele blijven en bespreken waarom kinderen zichzelf al dan niet mooi vinden, of dat terecht is en hoe ze zich hierbij voelen. Dan krijg je een  sociaal-emotioneel vormend gesprek zoals bij deze bovenbouwgroep:

‘Daar kun je toch niks aan doen.’
‘Ik zie jou vlek niet meer.’
‘Iedereen heeft wel iets moois. Dan zie je de minder mooie stukjes niet zo.’
‘Een ander vindt het misschien mooi.’
‘Het maakt je wel uniek, dat is heel bijzonder.’

Je kunt op deze toer verdergaan maar je kunt ook gaan onderzoeken wat uniek zijn dan is.

Verder filosoferen over de vraag: wat is uniek zijn?

‘Misschien is er wel nog een aarde waar precies zo iemand als jij loopt met diezelfde moedervlek.’
‘Eigenlijk kan het niet dat iemand precies hetzelfde als jou is.’
‘Er is altijd wel iets anders. Er zou wel iemand kunnen zijn die heel veel op mij lijkt.’
‘Maar bijvoorbeeld heb jij dan die moedervlek en zij niet.’
‘Ja, of een litteken of iets.’
‘Ik denk dat je nooit precies hetzelfde kunt zijn want kijk een kopie van mij zou ook op precies dezelfde plaats moeten hebben gewoond, want ik heb bijvoorbeeld in Amsterdam gewoond. Dan zou diegenen precies ook daar moeten hebben gewoond.’
‘Dan moet hij ook hier zitten!’
‘Ja, want als iemand daar bij de deur staat dan is ‘ie niet precies hetzelfde, want, dan zit ‘ie ergens anders waar ik precies niet zit.’
‘Waarom zou een kopie precies op dezelfde plek moeten zitten als jou?’
‘Nou kijk, ik zit dus hier en die kopie moet gewoon precies hetzelfde zijn als ik en die moet precies als ik zo met precies deze pen dit doen, maar dat kan niet want ik heb die pen al.’

Dan krijg je dus een heel ander gesprek. Nu zijn de kinderen niet zomaar vrijblijvend hun meningen aan het delen, ze zijn aan het redeneren en logisch nadenken.

Het belangrijkste kenmerk van een filosofisch gesprek is dus dat je nooit vrijblijvend je mening deelt, je gaat deze mening ook altijd kritisch onderzoeken.

Praten is geen filosoferen

Het is zoals Oscar Brenifier (filosoof en auteur van diverse kinderboeken over filosofie) in een interview met Filosofie Magazine (september 2012) zegt: “Veel mensen zeggen dat ze filosoferen met kinderen, terwijl ze eigenlijk alleen praten. Ze vertellen een verhaaltje over een zielige oude man, en kinderen geven hun mening. Maar praten is geen filosoferen, het gaat om het verlichten van het denken. Die momenten probeer ik te laten ontstaan tijdens mijn workshops.”

Nu je weet wat een filosofisch gesprek is, wil je misschien ook wel weten waarom filosoferen met kinderen een goed idee is. En waarom het belangrijk is om te starten met een goede filosofische vraag.

Lees ook

5 comments

  1. Leon Grouls

    Bestaat er zoiets als een “methodisch filosofisch stappenplan?”

  2. Fransicus Xaverius Mertens

    Hoort deze vraag wel tot een filosofische vraag ( boven staande vraag was Stel dat jouw voetbal een kubus was .) ?
    Graag een antwoord.

  3. Het is meer een vraag die het creatieve denken stimuleert. Ik noem dat altijd een verbeeldingsvraag. Ook heel leuk om met kinderen te doen, dat wel!

  4. Marianne Buitendijk

    Een leuk boek om aan de hand van sprookjes met de ( klein) kinderen te filosoferen is “feeën en filosofen .”
    Van Martine Schlingmann, uitgeverij Levendig

Comments are closed.