Leren
filosoferen met
kinderen
Leren filosoferen? Gewoon doen!
E-learning
Filosoferen is de leukste manier om met kinderen in gesprek te gaan. Voor zowel ouders als leerkrachten. Misschien twijfel je nog of het wat voor je is en wil je niet meteen een dure workshop gaan volgen.
Begin dan gewoon eens met lezen op ons kennis- en inspiratieplatform. Hier vind je zoveel tips & tools dat je al snel zelf wat kan gaan experimenteren. Misschien dat het dan niet altijd 100% een filosofisch gesprek is, maar dat geeft niet. Door het steeds te proberen en steeds met een andere tip aan de slag te gaan, gaat het vanzelf beter. Dus leg de lat voor jezelf niet te hoog en begin gewoon! Nu… Hier… want onderstaande blogs kun je lezen als een e-learning.
Eerst even wat algemene kennis en kaders
Wat is filosofie dan eigenlijk?
Uitspraken die we wel eens horen:
‘Filosoferen is niets voor mij, daar ben ik te rationeel voor.' Maar ook: 'Ik vind filosofie veel te rationeel.'
Twee tegenovergestelde meningen dus, over hetzelfde vakgebied. Opvallend, maar ook een bekend probleem: filosofie kampt met een aantal hardnekkige vooroordelen. De een vindt het kroegpraat, de ander vindt het te abstract, weer iemand anders vindt het vaag, en al deze mensen hebben het mis. Maar wat is filosofie dan wel?
Waarom zou ik dan gaan filosoferen?
Kinderen stellen altijd veel vragen. Vaak vinden volwassenen die vragen ook leuk, want ze kunnen deze beantwoorden met hun kennis. We vinden het beantwoorden van vragen zelfs zo belangrijk dat het de basis van ons onderwijssysteem is geworden. Het doel lijkt wel het doen verdwijnen van vragen. Filosofen willen juist het vragen stellen aanmoedigen, want zolang kinderen vragen stellen, denken ze tenminste na.
De kenmerken van een filosofisch gesprek
Filosoferen is gedachten en mogelijkheden onderzoeken, uitspraken bevragen, twijfelen, denkfouten ontdekken, mogelijkheden in kaart brengen, argumenteren, logisch en kritisch denken maar vooral ook lekker in vrijheid over dingen nadenken. Filosoferen is in elk geval veel meer dan vrijblijvend samen ergens over nadenken of erop los fantaseren. Lees in dit blog meer over de kenmerken van een filosofisch gesprek.
Dit moet je weten over de basishouding bij het filosoferen
Neem een voorbeeld aan Socrates
Voor een goed filosofisch gesprek met kinderen is de rol van de gespreksleider cruciaal. Alleen als een gesprek op een open en neutrale manier geleid wordt, zullen de kinderen zich open stellen en zich los durven maken van sociaal wenselijke antwoorden. Als gespreksleider ben je daarom niet-wetend, leergierig en nieuwsgierig. Dit wordt ook wel de Socratische denkhouding genoemd.
Ga altijd op zoek naar de waarheid
Zoeken naar de waarheid is de kern van een filosofische dialoog maar roept ook veel weerstand op. We vinden dat iedereen zijn eigen waarheid mag hebben. Zo tolerant zijn we graag. Maar het heeft ook nadelen om zo te denken. Het zorgt ervoor dat een verschil van mening wordt weggezet als ‘dat is jouw waarheid’, waardoor je niet meer in gesprek gaat en kritisch naar je eigen denken kijkt.
Heb vertrouwen in het denken van kinderen
Zonder dat we het door hebben behandelen we kinderen tot ver in de puberteit als incapabel om zelf na te denken. Denken, dat doen wij wijze volwassenen wel voor ze. We leggen ze uit hoe de wereld in elkaar zit en hoe je over dingen moet denken. Maar kinderen kunnen heel goed zelf nadenken. Als jij ze dat vertrouwen geeft, zullen ze opgroeien met meer zelfvertrouwen.
Met deze elementen start je een filosofisch gesprek
Zo introduceer je filosoferen bij de kinderen
Wat zeg je eigenlijk ter introductie aan het begin van een gesprek? Als je met kinderen start met filosoferen kun je natuurlijk op allerlei manieren een introductie geven. Maar wat is nou de duidelijkste of handigste manier? Het komt er vooral op neer dat je er niet te veel woorden aan vuil moet maken en zo snel mogelijk van start gaat.
Zet het denken aan met een denkprikkel
Je start een denkgesprek met een denkprikkel. Een denkprikkel zet kinderen aan het denken. Het roept vragen, verwarring of verwondering op. Een hé, dat is gek gevoel. Het zorgt dat kinderen betrokken raken bij een thema. Zo’n denkprikkel kan van alles zijn, een verhaal, gedicht, foto, schilderij of krantenartikel bijvoorbeeld.
Na de denkprikkel stel je een filosofische vraag
Voor een filosofisch gesprek heb je een goede startvraag nodig. Want hoewel je over alles samen kunt nadenken, kun je niet over alles filosoferen. Als je begint met een goede filosofische vraag, is de kans groter dat het je lukt om kinderen echt aan het denken te krijgen. Maar wat is dan een goede filosofische vraag?
Zo breng je verdieping aan in je gesprek
Wees een horzel: vraag altijd door!
Een mening, dat is eigenlijk nog niets. Het gaat om het waarom van je mening. Als je de kinderen alleen maar om de beurt hun mening laat zeggen dan zet je ze niet aan het denken. Pas als je uit moet gaan leggen waarom je iets denkt en hoe je tot dat idee gekomen bent, wordt een gesprek interessant. Daarom is het belangrijk om altijd elk antwoord te bevragen en steeds goed door te vragen.
Herken de drogredenen van kinderen
Wanneer je filosofeert met kinderen, zul je veel argumenten horen. Je vraagt bijvoorbeeld waarom een kind een bepaald standpunt heeft, en hij of zij zal je vertellen waarom. Soms geven kinderen goede argumenten, maar regelmatig maken ze gebruik van drogredenen. Drogredenen zijn argumenten die heel aannemelijk lijken, maar eigenlijk geen hout snijden.
Wat als een kind een boute uitspraak doet?
Het gevaar van filosofische gesprekken is dat er kinderen in de groep zitten die boute uitspraken doen. Denk aan racistische uitspraken of opmerkingen die neigen naar pesten. Sommige mensen gaan daarom het gesprek helemaal niet aan. Dat is jammer! Want het is ook een kans om kinderen te helpen hun denken te ontwikkelen. 7 tips om de situatie om te buigen!
Als afsluiter nog enkele gesprekstechnieken
Wissel het kringgesprek af met werkvormen
Als je in de klas gaat filosoferen met kinderen, zul je dit vaak in de kring doen. Ter afwisseling en voor meer verdieping kun je dit kringgesprek aanvullen met een werkvorm. Er zijn bijvoorbeeld werkvormen die zorgen voor meer structuur, die helpen bij het analytisch nadenken of juist bij het creatieve denken en er zijn ook activerende werkvormen.
Gebruik regelmatig een gedachte-experiment
Een witte labjas, een beschermende bril, glazen bekers en mysterieuze vloeistoffen, dat is wat je nodig hebt voor een experiment. Toch? Nou, niet perse! Je kunt ook prima experimenten doen vanuit je luie stoel. Deze experimenten noemen we gedachte-experimenten. En het enige dat je ervoor nodig hebt, is je hoofd en een klein beetje fantasie…
Dilemma's zijn leuk en zetten aan het denken
Dilemma’s zijn een prachtig hulpmiddel om kinderen te laten nadenken over wat ze belangrijk vinden en ze te leren om bewuste keuzes te maken. Als je een lastige keuze moet maken tussen twee even (on)aantrekkelijke opties, word je immers gedwongen om goed na te denken waarom je toch het één boven het andere zou verkiezen.
Filosofie is kinderspel
Denktekenen
45 tekenopdrachten die kinderen aan het denken zetten over verschillende thema’s. Voorzien van denkvragen en prikkelende kindercitaten.
Praatprikkels
50 filosofische vragen voor kinderen. Vertaald in het Japans, Engels en Duits. Meer dan 40.000 exemplaren verkocht. Winnaar Berrie Heesen Prijs.
