Leren
filosoferen met
kinderen

De basis van filosoferen met kinderen

Filosoferen is de leukste manier om met kinderen in gesprek te gaan. Voor zowel ouders als leerkrachten. Misschien twijfel je nog of het wat voor je is en wil je niet meteen een dure workshop gaan volgen.

Begin dan gewoon eens met lezen op dit kennis- en inspiratieplatform. Hier vind je zoveel tips & tools dat je al snel kan beginnen. Misschien dat het dan niet altijd 100% een filosofisch gesprek is, maar dat geeft niet. Door het steeds te proberen en steeds met een andere tip aan de slag te gaan, krijgen de gesprekken vanzelf meer diepgang. Dus leg de lat voor jezelf niet te hoog en begin gewoon! Dat kan meteen met deze website want onderstaande blogs kun je lezen als een e-learning.

Eerst wat algemene kennis en kaders

Wat is filosofie dan eigenlijk?

‘Filosoferen is niets voor mij, daar ben ik te rationeel voor.' Maar ook: 'Ik vind filosofie veel te rationeel.' Twee tegenovergestelde meningen die ik vaak hoor, over hetzelfde vakgebied. Opvallend, maar ook een bekend probleem: filosofie kampt met een aantal hardnekkige vooroordelen. De een vindt het kroegpraat, de ander vindt het abstract, weer iemand anders vindt het vaag, en al deze mensen hebben het mis. Maar wat is filosofie dan wel?

Waarom zou ik dan gaan filosoferen?

Kinderen stellen altijd veel vragen. Vaak vinden volwassenen die vragen ook leuk, want ze kunnen deze beantwoorden met hun kennis. We vinden het beantwoorden van vragen zelfs zo ontzettend belangrijk dat het de basis van ons onderwijssysteem is geworden. Het doel lijkt soms wel het doen verdwijnen van vragen. Filosofen houden juist van vragen en moedigen het vragen stellen aan, want zolang kinderen vragen stellen, denken ze tenminste na.

De kenmerken van een filosofisch gesprek

Filosoferen is gedachten en mogelijkheden onderzoeken, uitspraken bevragen, twijfelen, denkfouten ontdekken, mogelijkheden in kaart brengen, argumenteren, logisch en kritisch denken maar vooral ook lekker in vrijheid over dingen nadenken. Filosoferen is in elk geval veel meer dan vrijblijvend samen ergens over nadenken of erop los fantaseren. Lees in dit blog meer over de kenmerken van een filosofisch gesprek.

Dit moet je weten over de basishouding bij het filosoferen

Neem een voorbeeld aan Socrates

Voor een goed filosofisch gesprek met kinderen is de rol van de gespreksleider cruciaal. Alleen als een gesprek op een open en neutrale manier geleid wordt, zullen de kinderen zich open stellen en zich los durven maken van sociaal wenselijke antwoorden. Als gespreksleider ben je daarom niet-wetend, leergierig en nieuwsgierig. Dit wordt ook wel de Socratische denkhouding genoemd.

Ga altijd op zoek naar de waarheid

Zoeken naar de waarheid is de kern van een filosofische dialoog maar roept ook veel weerstand op. We vinden dat iedereen zijn eigen waarheid mag hebben. Zo tolerant zijn we graag. Maar het heeft ook nadelen om zo te denken. Het zorgt ervoor dat een verschil van mening wordt weggezet als ‘dat is jouw waarheid’, waardoor je niet meer in gesprek gaat en kritisch naar je eigen denken kijkt.

Alle kinderen hebben hun eigen unieke bijdrage

Diversiteit is belangrijk, ook als je samen gaat filosoferen. Gesprekken worden leuker als er veel verschillende soorten denkers in je groep zitten. Zoals een misschien-denker, een wartaaldenker, de snelle (maar ietwat luie) denker, een zo-is-het-nu-eenmaal-denker en de wetenschapsfilosoof. Het is handig om al die soorten denkers snel te herkennen, dan kun je ze namelijk gericht een beurt geven.

Met deze elementen start je een filosofisch gesprek

Zo introduceer je filosoferen bij de kinderen

Wat zeg je eigenlijk ter introductie aan het begin van een gesprek? Als je met kinderen start met filosoferen kun je natuurlijk op allerlei manieren een introductie geven. Maar wat is nou de duidelijkste of handigste manier? Het komt er vooral op neer dat je er niet te veel woorden aan vuil moet maken en zo snel mogelijk van start gaat.

Zet het denken aan met een denkprikkel

Je start een denkgesprek met een denkprikkel. Een denkprikkel zet kinderen aan het denken. Het roept vragen, verwarring of verwondering op. Een hé, dat is gek gevoel. Het zorgt dat kinderen betrokken raken bij een thema. Zo’n denkprikkel kan van alles zijn, een verhaal, gedicht, foto, schilderij of krantenartikel bijvoorbeeld.

Na de denkprikkel stel je een filosofische vraag

Voor een filosofisch gesprek heb je een goede startvraag nodig. Want hoewel je over alles samen kunt nadenken, kun je niet over alles filosoferen. Als je begint met een goede filosofische vraag, is de kans groter dat het je lukt om kinderen echt aan het denken te krijgen. Maar wat is dan een goede en interessante filosofische vraag?

Zo breng je verdieping aan in je gesprek

Kritisch denken

Filosoferen wordt vaak ingezet om het kritische denken bij kinderen te ontwikkelen. Maar dat ontwikkel je alleen, als je bij die filosofische gesprekken ook echt de diepte in gaat en steeds goed doorvraagt naar de argumenten en achterliggende ideeën van de kinderen. In dit extra uitgebreide blog leg ik uit hoe je dat doet. Ik laat dit zien aan de hand van een aantal leuke gespreksfragmenten.

Herken de drogredenen van kinderen

Wanneer je filosofeert met kinderen, zul je veel argumenten horen. Je vraagt bijvoorbeeld waarom een kind een bepaald standpunt heeft, en hij of zij zal je vertellen waarom. Soms geven kinderen goede argumenten, maar regelmatig maken ze gebruik van drogredenen. Drogredenen zijn argumenten die heel aannemelijk lijken, maar eigenlijk geen hout snijden.

Wat als een kind een boute uitspraak doet?

Het gevaar van filosofische gesprekken is dat er kinderen in de groep zitten die boute uitspraken doen. Denk aan racistische uitspraken of opmerkingen die neigen naar pesten. Sommige mensen gaan daarom het gesprek helemaal niet aan. Dat is jammer! Want het is ook een kans om kinderen te helpen hun denken te ontwikkelen. 7 tips om de situatie om te buigen!

Als afsluiter nog enkele handige gesprekstechnieken

Het verwarrende tegenvoorbeeld

Het zoeken naar tegenvoorbeelden kan een interessante wending aan gesprek geven. Zo denk je misschien zeker te weten dat je een mens bent, maar deze kinderen uit Appingedam weten je vast een verwarrend tegenvoorbeeld voor te schotelen. Na het lezen weet je het niet zo zeker meer! Dit voorbeeld laat duidelijk zien wat het effect van een tegenvoorbeeld kan zijn.

Gebruik regelmatig een gedachte-experiment

Een witte labjas, een beschermende bril, glazen bekers en mysterieuze vloeistoffen, dat is wat je nodig hebt voor een experiment. Toch? Nou, niet perse! Je kunt ook prima experimenten doen vanuit je luie stoel. Deze experimenten noemen we gedachte-experimenten. En het enige dat je ervoor nodig hebt, is je hoofd en een klein beetje fantasie…

Dilemma's zijn leuk en zetten aan het denken

Dilemma’s zijn een prachtig hulpmiddel om kinderen te laten nadenken over wat ze belangrijk vinden en ze te leren om bewuste keuzes te maken. Als je een lastige keuze moet maken tussen twee even (on)aantrekkelijke opties, word je immers gedwongen om eerst eens heel goed na te denken over waarom je dan toch het één boven het andere zou verkiezen.

Filosofie is kinderspel

Denktekenen

45 tekenopdrachten die kinderen aan het denken zetten over verschillende thema’s. Voorzien van denkvragen en prikkelende kindercitaten.

Kladje de Kunstenaar

Met hoofd en handen aan de slag met kunst! 40 activiteitenkaarten vol creativiteit, inspiratie, kijkplezier en denkprikkels voor verrassende kunsteducatie.

Praatprikkels

50 filosofische vragen voor kinderen. Vertaald in het Japans, Engels en Duits. Meer dan 45.000 exemplaren verkocht. Winnaar Berrie Heesen Prijs.