Your Cart

Zo vind je de waarheid!

Denkpaden naar de waarheidZoeken naar de waarheid is een essentieel kenmerk van een filosofische dialoog maar ook het kenmerk dat bij veel mensen weerstand oproept. We zijn ervan overtuigd dat iedereen zijn eigen waarheid heeft. Al is het alleen maar omdat het een uiting is van de graag aan onszelf toegeschreven goede eigenschap ‘tolerantie’. Maar het is dus ook een problematisch standpunt. Je kunt door het meerdere-waarheden-idee bijvoorbeeld straffeloos een pandemie of de klimaatopwarming ontkennen en aan de kant schuiven als ‘dat is jouw waarheid’ en ‘ik geloof daar niet in’. Het bestaan van meerdere waarheden is als je logisch nadenkt ook niet mogelijk. Iets kan niet tegelijk waar zijn en niet waar zijn.

Waarheid in de rechtbank

In de rechtbank vinden we het makkelijk om het begrip waarheid te accepteren. Een inbreker heeft een inbraak wel of niet gepleegd. Het kan niet allebei waar zijn, ondanks het feit dat de een de aanklager en de ander de onschuld pleitende inbreker zal geloven. De rechter zal nooit zeggen: “omdat iedereen zijn eigen waarheid blijkt te hebben, doe ik geen uitspraak.” Dat zouden we niet accepteren.

Meerdere waarheden

Maar zodra het om alle andere soorten waarheden gaat, vinden we het bestaan van meerdere waarheden prima.

Dat is deels terecht. Want als je over een filosofische vraag nadenkt, dan denk je dus na over een vraag waar nog geen antwoord op is. Aan het eind van het gesprek zullen alle deelnemers daarom waarschijnlijk met hun eigen antwoord naar huis gaan. Maar, dat is dus niet omdat er geen waar antwoord bestaat. Het is domweg vanwege het feit dat we het enige ware antwoord nog niet vast hebben kunnen stellen. Dus accepteren we tot nader order de meerdere waarheden en laten we die naast elkaar bestaan.

We kunnen dus leven met meerdere waarheden. En dat is prima. Ware het niet dat dit meerdere-waarheden-idee compleet uit de hand is gelopen. Tegenwoordig beschouwen mensen ook feiten als iets wat je kunt verwerpen onder het mom van ‘dat is jouw waarheid’ en dat gebeurt dan ook nog eens zonder enige onderbouwing. Het concept ‘waarheid’ is daardoor zijn ware betekenis verloren. Waarheid is een synoniem voor je eigen mening geworden.

Coronavirus

Het Coronavirus is daar een overduidelijk voorbeeld van. Vroeger dachten mensen dat een grote ramp de straf van God was. Alleen nu veel minder mensen in God geloven, werkt dat niet meer. Echter, accepteren dat sommige dingen nu eenmaal gebeuren, kunnen we niet. Dus zoeken we iets of iemand die we de schuld kunnen geven van het feit dat het leven op dit moment minder leuk is door alle maatregelen. Zo ontstaan allerlei alternatieve en soms werkelijk bizarre waarheden.

Nu ik het toch over God heb, het geloof in God is ook een mooie kwestie om dit waarheidsprobleem toe te lichten.

Bestaat God?

Bestaat God? Is een ultieme filosofische vraag, want je kunt niet bewijzen dat God wel bestaat én je kunt niet bewijzen dat hij niet bestaat. Als je het ware antwoord op deze vraag wilt proberen te vinden dan kun je daar samen over praten en allerlei ideeën en redenaties onderzoeken. Het kan best zijn dat je bepaalde ideeën gelooft, maar bewijzen kun je het niet. Toch kan God niet wel én niet bestaan. Het is of het een of het ander.

Tijdens zo’n gesprek over de vraag ‘Bestaat God?’ zoek je dus wel naar de waarheid. Je gaat er tijdens het gesprek dus vanuit dat het mogelijk is om het ware antwoord te vinden. Dat is tegelijkertijd ook een beetje de paradox van een filosofisch gesprek. Want tegelijk weet je dat we het ware antwoord waarschijnlijk (nog) niet zullen vinden.

Denkpaden

De waarheid ligt aan de horizonWe kunnen wel zoeken naar mogelijke waarheden. Naar die mogelijke waarheid lopen veel weggetjes of beter gezegd denkpaden. Het denkpad dat ‘God bestaat wel’ volgt, het denkpad dat ‘God bestaat niet’ volgt, het denkpad dat ‘er is wel iets maar ik weet niet wat’ volgt, het denkpad dat ‘er is gewoon niets’ volgt. Elk denkpad bestaat uit argumentatie voor een idee. Als een ander die redenen volgt, snapt die ander als het goed is dat het voor jou waar kan zijn. Maar vaak is de redenering toch niet volledig genoeg om het idee definitief te bewijzen of aanvaarden. Het gevolg: we gaan weer naar huis met onze eigen waarheid.

Geen probleem, maar als je voordat je in gesprek gaat al accepteert dat iedereen zijn eigen waarheid heeft, dan is dat wel een probleem. Want dan is er geen reden om samen na te denken. Je kunt wat ideeën uitwisselen maar als je toch niet in een waarheid gelooft, luister je niet echt en je denkt niet kritisch na over je eigen ideeën. Het zorgt voor onverschilligheid en eigenwijsheid.

Ga uit van één waarheid

Juist daarom is het zo belangrijk om tijdens een (filosofisch) gesprek wel uit te gaan van één waarheid. Het zorgt ervoor dat je andere vragen stelt. Dat je analytischer bent. Verder doorvraagt. Kritisch durft te zijn. En dát zorgt ervoor dat iedereen echt gaat nadenken, dat er een onderzoeksgroep ontstaat en dat je in dialoog blijft.

En ja, ook na zo’n gesprek gaat waarschijnlijk iedereen naar huis met zijn eigen waarheid maar wel met de volgende winst:

  • je hebt een keer goed over je eigen waarheid nagedacht
  • je begrijpt de waarheid van een ander beter
  • soms is iemand van waarheid veranderd omdat hij nieuwe redenaties heeft gehoord of heeft ontdekt dat zijn eigen redenatie niet klopte
  • je realiseert je dat jouw eigen waarheid een stand van zaken is, dat deze kan veranderen als er nieuwe informatie of inzichten boven tafel komen
  • je merkt dat je mening niet hetzelfde is als een waarheid

Waarheid ligt aan de horizon

Voor veel vragen zal de waarheid altijd aan de horizon liggen. Je kunt er naar toe lopen, maar je zal hem niet bereiken. De enige echte waarheid blijft net als de horizon onbereikbaar.

En stel nou dat er wel een waarheid gevonden wordt? Tja, dan is de vraag niet meer filosofisch en heb je wetenschap geschreven. Al zullen de fanatiekste filosofen vinden dat ook wetenschap altijd te betwijfelen valt.

Kortom: een goed filosofisch gesprek kun je alleen voeren als je de theorie aanvaardt dat er op elke vraag maar één waar antwoord is. Of je die zult vinden? Dat waarschijnlijk niet.

Je mening is niet hetzelfde als de waarheid!

Conclusie: we moeten stoppen met te spreken over meerdere waarheden, zeker daar waar we eigenlijk je eigen mening bedoelen. Een waarheid is objectief en een mening is subjectief.

Lees ook

Gratis lesbrief

Feit of fictie? Appel of klokhuis?

Leestip

Ook de Vlaamse filosoof Tinneke Beeckman zegt dat het onzin is dat iedereen zijn eigen waarheid heeft. “Die gedachte maakt zinnige gesprekken onmogelijk en is vruchtbare grond voor complotdenken.” Lees meer.

2 comments

  1. Inge van der Woude

    Mooi stuk Fabien, helemaal mee eens. (Daarom vind ik het ook een goed stuk misschien 😉 )
    Vooral tegenwoordig zie je idd zoveel ‘weerstand’ en boze reacties als je anders denkt dan de ander. Wat blijkt het toch lastig te zijn om ‘gewoon’ te discussiëren / van gedachten te wisselen over ‘spannende’ onderwerpen. Hoe dichter het bij onszelf komt, hoe lastiger het lijkt te worden om er open en eerlijk over te kunnen praten. En idd: ‘de waarheid’ bestaat niet. Of: hij bestaat wel, maar niemand kan het bewijzen. Zelfs wetenschappers zijn het niet met elkaar eens over allerlei onderwerpen, dus: wat is de waarheid. Je kunt idd overtuigd zijn voor jezelf, maar je kunt het een ander niet opleggen. De ander mag zijn eigen overtuiging hebben. Als we dat toch allemaal eens zouden ‘snappen’.

  2. Dank voor je reactie, Inge. Het zou inderdaad mooi zijn als de mens leert om met elkaar te praten over spannende onderwerpen zonder boosheid maar met vriendelijkheid.

Comments are closed.