Your Cart

Heeft onze vrijheid van meningsuiting grenzen?

Vrijheid van meningsuiting, heeft dat grenzen?De vrijheid van meningsuiting is in de Westerse wereld een groot goed. We zijn er trots op en zullen er – als het er op aan komt – voor vechten.  We vinden dat in een ideale wereld iedereen mag zeggen wat hij wil. Tegelijkertijd leren we aan onze kinderen dat je iemand niet mag kwetsen en dat je dus niet altijd  moet zeggen wat je vindt. Tussen deze uitersten worden er nog veel meer- vaak tegenstrijdige – meningen over het geven van je mening geroepen waardoor het al met al toch lastig is om te bepalen wanneer je je mening mag geven. Juist dat maakt dat onze vrijheid van meningsuiting een ultiem filosofisch onderwerp is. Ik onderzoek het met mijn Noord-Groningse filosofieclubje met daarin kinderen uit groep 5 t/m 8.

Wat is een mening?

We beginnen ons onderzoek met het vaststellen van wat een mening is.

‘Als je zegt: ik vind…,’ gaat Timmo van start.
‘Aha,’ zeg ik en ik wijs naar een tafel. ‘En als ik zeg: “ik vind dit een tafel”, is het dan een mening of een feit?’
‘Dat is een feit, maar als je zegt “ik vind dat een muur” dan is het een mening.’
‘Oe, wat ingewikkeld,’ roep ik uit. ‘Hoe kan dat?’
‘Omdat het gewoon een tafel is.’

‘Wie heeft dat bepaald dan?’
‘Dat hebben we samen afgesproken.’
‘Als heel veel mensen iets vinden, dan is het geen mening meer, maar een feit,’ denkt Mike.

‘Hoeveel mensen moeten het vinden dan?’
‘Nou, wel 99% denk ik. Maar er zijn natuurlijk altijd gekko’s.’
‘Bij een mening is niet iedereen het er mee eens en bij een feit wel,’ denkt Dirk.
‘Ja, maar ook als negen mensen iets wel vinden en eentje niet, dan is het nog steeds een mening,’ voegt Sarita daar aan toe.

‘En als we allemaal hetzelfde vinden?’
‘Dan is het een feit,’ stelt Dirk.

‘Aha, en als we allemaal pesten stom vinden, is het dan een feit of een mening?’
‘Dan is het alsnog een mening, want er kunnen best mensen zijn die pesten leuk vinden.’

Het blijkt toch nog lastig om vast te stellen wat een mening is, maar ineens heeft Ilja een idee: ‘Iets wat er gewoon is, zoals “er is zwaartekracht”, dat is gewoon een feit.’

De aarde is rond. Een mening?

Ik denk meteen aan de flat earth believers. Voor hen is het geen feit dat de aarde rond is. Dat vinden de kinderen belachelijk.

‘Als ze het niet geloven, dan moeten ze maar met een raketje naar de ruimte, dan kunnen ze het zelf zien.’
‘Ja en als de aarde plat was en je zou heel ver doorlopen, dan zou je er vanaf vallen. Maar in het echt is het zo dat als je heel lang doorloopt, dat er geen einde aan komt. Je kan eeuwig doorlopen, net als de lijn van een cirkel, daar komt geen einde aan.’ Ter demonstratie tekent Haxel een cirkel op papier en volgt de lijn meerdere keren met zijn vinger. Hij gaat er een hele tijd aandachtig mee door terwijl Ilja het onderwerp afrondt: ‘Als ergens heel veel bewijs voor is, dan is het gewoon een feit!’

Ilja maakt vervolgens de definitie af: ‘Eigenlijk is iets wat je vindt een mening en iets wat iedereen weet is een feit.’

Dat vindt iedereen wel een heldere omschrijving. Tijd om na te denken of je je mening ook altijd moet geven.

Heeft de vrijheid van meningsuiting grenzen?

De grenzen van vrijheid van meningsuiting

‘We leven in een vrije wereld, dus je mag gewoon alles zeggen wat je wilt. Maar dan moet je wel oppassen dat andere mensen het niet horen. Als ik mijn moeder uitscheld en ze hoort dat, dan krijg ik op mijn kop.’
‘Je mag wel alles zeggen, maar soms is het gewoon niet handig. Je moet ook denken aan het gevoel van een ander.’

‘Moet dat?’ wil ik weten.
‘Nou, het is wel zo lief als je dat doet.’

Wanneer zwijg je?

Ik ben benieuwd of de kinderen nog meer redenen zien om te zwijgen. ‘Wanneer kun je beter niet je mening geven?’
‘Bijvoorbeeld als iemand vijf jaar bezig is met een tekening en het is af en jij zegt dat je het superlelijk vindt. Dan is het zielig.’
‘Ja! Of als je op een begrafenis zegt dat iedereen zich aanstelt.’
‘Dat is pesten’, vindt iemand.

Ik herinner me een gesprek waarbij een kind stelde dat pesten een vrijheid van meningsuiting is. Dus vraag ik: ‘Hm, pesten. Zou je dat kunnen zien als vrijheid van meningsuiting?’
Er wordt wat onduidelijk gemompeld. Alsof ze zich nu niet helemaal uit durven spreken. Daarom verander ik de vraag een beetje. ‘Als je één iemand stom vindt, dan mag je dat toch zeggen?’ Daar komt meer reactie op.
‘Dat is niet zo aardig. Maar het mag wel. Maar pesten gaat meestal verder dan je mening zeggen.’

We zijn al een hele tijd met zijn allen in gesprek en de concentratie wordt wat minder. Daarom laat ik iedereen even rustig alleen verder denken. Ik geef ze een werkblad met daarop allerlei situaties. Zoals: “Iemand vraagt wat je van zijn broek vindt en je vindt hem lelijk”, “in een kringgesprek vindt iedereen dat we voortaan overal een mondkapje moeten dragen, behalve jij” en “je vindt iemands moeder eng”. In totaal zijn er acht situaties waarbij de kinderen moeten aangeven of ze hun mening geven en waarom wel of niet. Al snel zijn de kinderen druk aan het schrijven.

Als redenen om wel je mening te geven wordt bijvoorbeeld opgeschreven: eerlijk zijn is belangrijk, om voor iemand op te komen en om ervoor te zorgen dat vervelende dingen kunnen veranderen.

Maar er zijn ook veel redenen om je mening niet te geven, zoals: Je krijgt er ruzie van, bang om iemand te kwetsen en angst voor geweld. Omdat er niet genoeg tijd is om de antwoorden goed te bespreken, besluit ik deze te bewaren voor een andere keer.

Redenen om je mening niet te geven

Een paar weken later, als de situaties vergeten zijn, haal ik de lijst met redenen om je mening wel of niet te geven er weer bij. Wat vinden we nu van deze redenen?

Is het een goede reden om je mening niet te geven als je de enige bent die anders denkt?
‘Nee, want als je anders denkt, dan is het niet perse fout,’ vindt Timmo.
‘Ik zou het niet zeggen,’ vindt Mike. Heel consequent, want deze uitspraak kwam ook van hem. Hij vindt dat jouw mening dan toch niks uitmaakt.
‘Je moet het eigenlijk wel zeggen, anders blijf je er maar mee zitten’, vindt iemand anders.
‘Je kunt er ook ruzie door krijgen,’ zegt Sarita.
‘Maar misschien ben ik juist degene met het goede antwoord!’ roept Timmo uit.
‘Maar als je in je eentje iets vind, dat heeft je mening toch geen kracht,’ stelt Mike. Hij lijkt echt overtuigd van dit idee.

‘Als iedereen dat zou denken, zou er dan ooit nog wel eens iets veranderen?’ vraag ik.
‘Er kan toch niets veranderen door één persoon,’ verzucht Mike.

Voordeel van vrijheid van meningsuiting

Dat vindt Timmo onzin, ‘want als jij het durft te zeggen dan durft iemand anders het misschien ook te zeggen en dan weer iemand anders en weer iemand anders en dan ineens zijn er toch duizend mensen die zoiets zeggen.’
‘Word je dan niet doof als duizend mensen iets zeggen?’ vraagt Sarita droogjes.
‘Je kunt het toch gewoon proberen,’ vindt ook Ilja. ‘En anders schrijf je je mening gewoon op. En als je het dan toch goed hebt, dan zeg je: “jullie hadden toch naar mij moeten luisteren”.’

Het is niet aardig

Ik lees een volgende reden voor: “Het is niet altijd aardig.”
‘Ja, goede reden,’ knikt Ilja.
‘Maar soms moet je niet aardig zijn, om iemand te helpen,’ nuanceert Mike. ‘Zoals mijn vader. Die klinkt altijd superboos als hij een tip geeft, dus dan is het niet aardig.’
‘Ben je dan later blij met die tip?’ vraag ik.
Mike kijkt moeilijk en antwoordt dan: Misschien is de tip wel goed, maar alsnog zegt hij het niet aardig.’

Geweld

Vrijheid van meningsuiting betekent ook dat je boos mag zijn.Timmo wordt er strijdlustig van: ‘Als iemand het niet aardig heeft gezegd, dan kun je het ook terug doen. Dan kan die ander voelen hoe het is.’
‘Is dat altijd de beste oplossing?’ wil ik weten.
Sarita vindt van niet ‘want je kan er ook ergere ruzie van krijgen. Dat iemand je slaat of schopt.’

‘Hm,’ peins ik hardop, ‘eigenlijk is het wel raar dat er geweld kan komen als je je mening geeft, of niet?’
‘Als je door je grens heen gaat, is het wel normaal, vindt Roy. ‘Dat is als je niet meer zo goed kan denken en dat je dan gaat slaan en schoppen,’ licht hij toe.
Ik knik. ‘Ja, dat is soms wel begrijpelijk, maar is het dan ook goed? Ben je dan tevreden over jezelf?
‘Ja, ik wel,’ roept Ilja. ‘Een keer in Slagharen deed een jongen heel raar. Hij ging helemaal met K-woorden schelden en hij zei tegen mijn zus bolle aap. En toen zei ik: “als je dat nog een keer zegt, ga ik je in je buik slaan.” En dat heb ik toen gedaan. En daar ben ik nog steeds tevreden over.’ Hij kijkt er trots bij.
‘Dus jij bent het met Roy eens dat er een grens kan zijn waarop je wel geweld gebruikt,’ vraag ik.
Ilja knikt.

‘Maar ja, wie bepaalt die grens dan?’ wil ik weten.
‘Jijzelf,’ vindt Ilja.
‘Is iedereen in staat om zelf die grens te bepalen?’
‘Nou, de politie mag als iemand een wapen pakt geweld gebruiken,’ weet Mike.
‘Maar dat is gewoon een regel, die staat in de wet,’ zeg ik. ‘Dus dat hoeft hij niet zelf te bedenken. Maar wat als je het zelf moet bedenken?’

Oplossen met woorden

Voorzichtig steekt Ilse haar vinger op. Ze zegt niet zo vaak iets, maar als ze iets zegt, klinkt het altijd goed doordacht. ‘Eigenlijk kun je alles veel beter oplossen met woorden. Want als je iemand slaat dan gaat die ander weer terugslaan. Dan wordt het steeds erger.’

Ik knik, want het is vaak waar. Alleen de praktijk wijst anders uit. Dus stel ik de volgende afrondende vraag: ‘Dus in een ideale wereld zouden we alles oplossen met woorden?’

‘Ja, en dan zou je ook altijd alles kunnen zeggen,’ antwoordt Ilse. ‘In een ideale wereld,’ voegt ze er nog zachtjes aan toe.

Waarschijnlijk heeft Ilse gelijk. De vraag is alleen: zouden we zo’n ideale wereld met zijn allen kunnen creëren?

Filosofie wordt kinderspel met deze materialen

Tip

Wil je je voorbereiden op een les over de vrijheid van meningsuiting? Dan is het interessant om ook de kinderrechten erbij te halen. .

One comment

  1. Wat leuk. Doet me denken aan m’n eigen blog over vrijheid van meningsuiting, heel herkenbaar. Zo mooi om alle gedachten en kanten hierover te lezen. Mooi en zeer waardevol dat kinderen er zo met elkaar over nadenken. Fijn om te lezen, dank je wel.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

De waardering van www.filosovaardig.nl/webshop-kinderfilosofie/ bij WebwinkelKeur Reviews is 9.5/10 gebaseerd op 523 reviews.