Your Cart

“Tijd heeft altijd bestaan, anders kan er niets gebeuren”

Tijd heeft altijd bestaan anders kunnen er geen dingen gebeuren‘Ik heb een keer een meisje ontmoet bij een online spelletje en die was op dezelfde dag jarig als ik en op dezelfde tijd geboren,’ vertelt Kiana. ‘Ik heb dat nog gevraagd aan mijn moeder en ze had ook zwart haar en bruine ogen.’
‘Was dat niet gewoon jouw virtuele ik?’ vraagt Emir.
‘Huh, wat eng!’
‘Of iemand uit een parallelle tijd.’
‘Of uit een andere tijdlijn. Uit de geschiedenis, en die raakt dan toevallig onze tijdlijn.’
‘Dat kan niet,’ vindt Emir. ‘Tijd is gewoon dat dingen een voor een gebeuren. Net als dominosteentjes. Vanaf het begin van het heelal tot nu.’
Deze onderzoekende gedachten komen uit een gesprek over tijd. Het draaide om de vraag of tijd altijd heeft bestaan.

Vragen over ons bestaan

Wat was er eerder: de tijd of de wereld? De theoloog en filosoof Augustinus wilde graag geloven dat God de tijd heeft bedacht. Dit was echter moeilijk te beredeneren want God zou dan immers tijd op een bepaald moment in de tijd hebben bedacht en dat zou betekenen dat tijd al bestond. Hij stelde daarom dat de wereld niet in de tijd, maar met de tijd geschapen is. Deze uitspraak heeft hem heel wat hoofdbrekens gekost. Zijn bekendste citaat is dan ook: Wat is de tijd? Wanneer niemand het me vraagt, weet ik het; wil ik het echter uitleggen aan iemand die het vraagt, dan weet ik het niet.’ Met deze uitspraak begin ik de filosofieles.

Emir snapt niet wat Augustinus zo moeilijk aan de vraag vindt. ‘Tijd is toch gewoon je leven. Het zijn alle momenten van je leven achter elkaar, en van het leven van mijn opa en zijn opa en zo door tot aan de eerste mens.’
‘En was er voor de eerste mens dan tijd?’ vraag ik.
‘Toen was er ook al tijd. Toen gebeurde er ook dingen in een volgorde.’

Bedoel je daarmee hetzelfde als Einstein? Hij zei: ‘De reden waarom tijd bestaat, is zodat niet alles tegelijk gebeurt.’
Emir krijgt geen kans de vraag te beantwoorden want Kiana is hem voor. ‘Maar er gebeuren toch wel dingen tegelijk? Er worden ook tegelijk meerdere baby’s geboren.’
‘Baby’s worden echt niet precies tegelijk geboren op precies dezelfde milliseconde.’
‘Het kan toch toevallig gebeuren dat er in Nederland en Azië tegelijk een baby wordt geboren en dan zijn ze even oud. Maar ja, of dat ook op de seconde is dat weet ik niet.’

Is tijd dan tegelijk met het heelal ontstaan, of heeft het altijd bestaan?

‘Altijd al want tijd zit in alles. Sowieso kost alles tijd om te maken of te groeien of te ontstaan,’ beweert Emir.
Is er dan niets wat geen tijd kost?
‘Zuurstof’, roept Jonne.
‘Dat heeft God dan gemaakt.’
‘Maar, de bomen maken steeds opnieuw zuurstof.’
‘Zuurstof was er altijd al op de aarde, dat is niet op een bepaalde tijd gemaakt.’
‘Maar de aarde was er niet altijd. Eerst was er alleen ruimte, maar in de ruimte kun je niet ademen dus er was niet altijd zuurstof. In de ruimte kun je nu toch ook niet ademen.’
‘Dus alles is in de tijd ontstaan. Tijd is overal. Alles is tijd!’ houdt Emir vol.

Gaat de tijd altijd even snel?

‘Als je in een ruimteschip zit dan voelt het alsof de tijd gewoon voorbijschiet,’ zegt Jason op een toon alsof hij spreekt uit eigen ervaring.
Dat doet mij denken aan Andre Kuipers en ik vertel dat hij een tijd in een ruimteschip heeft gewoond. Hij hield natuurlijk de tijd van de aarde aan om met de aarde te praten, maar was dat ook de echte tijd daar in de ruimte?
‘Je hebt ruimte en je hebt tijd en die dingen die passen niet bij elkaar. Dus die houden je altijd bij elkaar. Dus alleen op planeten heb je tijd. In de ruimte zelf heb je geen tijd.’
Ik snap niet helemaal wat hij bedoelt en Mara wellicht ook niet want zij brengt gewoon iets anders in. ‘In de ruimte werd Andre Kuiper wel gewoon ouder.’

Wat is eigenlijk belangrijker, het verleden of de toekomst?

‘Het verleden. Omdat je de dingen die je in het verleden fout hebt gedaan dan weer recht kunt zetten.’
‘Maar dan is de toekomst toch belangrijker, want je zet het in de toekomst weer recht?’ merkt Kiana weer kritisch op.
‘Nee, ik bedoel dat je het in het verleden rechtzet. In het verleden waren sommige dingen er nog niet en dan begin je dus weer opnieuw zonder dat ene slechte ding en dan zorg je dat het er ook niet komt.’
‘Ja, maar de toekomst, dat moet allemaal nog gebeuren en dat is tenminste niet allemaal steeds opnieuw hetzelfde en als je in het verleden blijft dan doe je de hele tijd hetzelfde stukje. En dan weet je precies uit je hoofd wat er gaat gebeuren.’

Zouden we ooit echt door de tijd kunnen reizen?

‘Dat doe je al,’ roept Kiana enthousiast. ‘Je reist al door de tijd! Gewoon door te leven.’
‘Er is niet echt nu. Als ik nu zeg dan is nu alweer drie seconden geleden,’ verzucht Emir.
‘Ze zeggen dat we ooit sneller kunnen reizen dan het licht dus dan kun je reizen door de tijd.’
‘Zouden we dan over vijf eeuwen door de tijd kunnen reizen?’ vraag ik.
‘Ik denk dat we dan niet meer bestaan. Dan zijn we allemaal cyborgs.’
‘Ja, dat kan wel dat we heel digitaal worden.’
‘Vijf eeuwen is wel lang.’

Is er iets wat eeuwig kan bestaan?

Zullen er altijd bomen en planten bestaan?‘Ja, de tijd!’
‘Ja, want als wij niet meer bestaan dan gaat de tijd nog steeds door. Zelfs als het hele heelal er niet meer is en als er geen sterren meer zijn dan bestaat tijd alsnog.’
Zou er nog iets zijn wat eeuwig bestaat?
‘Zuurstof’, zegt Jonne, die vandaag kennelijk iets met zuurstof heeft.
‘Maar zuurstof is alleen in de atmosfeer en niet in de ruimte dus als de aarde weg is dan is de atmosfeer weg en dan is zuurstof ook weg dus dan bestaat dat niet eeuwig.’
‘Nou, ik zou denken dat er altijd wel ergens planten zijn. Als de hele wereld uitsterft dan zijn er misschien geen mensen meer, maar nog wel planten.’
‘Als de wereld uitsterft dan sterven toch de planten ook uit? Dan wordt het toch een droge planeet?’
‘Ja, dus ik denk dat alleen tijd eeuwig kan bestaan.’

Meer over Augustinus zijn ideeën over tijd lees je in dit artikel uit Trouw.

Ook deze blogs bevatten interessante redenaties van kinderen: