Your Cart

Wat is filosofie? Zweverig, rationeel, kroegpraat of… liefde voor wijsheid?

Wat is filosofie?‘Filosoferen is niets voor mij, daar ben ik te rationeel voor,’ zei een docent onlangs tegen mij. Met andere woorden, ze vond filosofie zweverig. Het bijzondere is dat haar collega juist vond dat filosofie te rationeel is. Twee tegenovergestelde meningen dus, over hetzelfde vakgebied. Opvallend, maar ook een bekend probleem: filosofie kampt met een aantal hardnekkige vooroordelen. De een vindt het kroegpraat, de ander diepzinnig geneuzel, weer iemand anders vindt het vaag, en al deze mensen hebben het mis. Maar wat is filosofie dan wel?

Een definitie van filosofie

De vraag ‘wat is filosofie?’ is op zich al een filosofische vraag want een definitie waar alle filosofen zich in kunnen vinden is er niet. Dit bevestigt misschien juist de vooroordelen. Tenzij je wat verder denkt. Want juist als je geen antwoorden vindt, blijf je denken. Of om met Guus Hiddink te spreken:

Als ik stop met twijfelen, denk ik niet meer na.

In de filosofie stop je nooit met twijfelen, want redeneringen moeten kloppen en argumenten moeten goed zijn. De waarheidsvraag staat daarbij altijd voorop. Dat wat je zegt, is dat echt waar? Steeds opnieuw dringt die vraag zich op, en daardoor blijf je denken.

Onderstaande uitspraak van de 10-jarige Rosa bijvoorbeeld klinkt aannemelijk:

Als ik op een varken lijk maar me als een mens gedraag dan ben ik toch wel meer een mens. Dus het gaat meer om je gedrag.

Maar haar leeftijdsgenoot Esmee maakt een terechte kanttekening:

Maar als iemand doet als een hond dan is hij nog geen hond.

Zo kun je samen zoeken naar een zo waar mogelijk antwoord op de vraag wat een mens een mens maakt, een hond een hond en een varken een varken.

Wat is filosofie niet?

Er is dus geen afgebakende definitie voor filosofie te geven. Misschien dat er daarom nogal wat hardnekkige misverstanden over het vakgebied bestaan.

Introspectie

Veel mensen denken bijvoorbeeld dat introspectie hetzelfde als filosofie is, het nadenken en reflecteren over eigen gevoelens en gedrag. Maar bij filosofie wordt juist naar algemene regels en inzichten gezocht, die voor iedereen gelden. Daarbij wordt wel gebruik gemaakt van persoonlijke verhalen maar alleen als casus om te bestuderen. Je kijkt dan wat de verschillen en overeenkomsten tussen de verschillende individuele voorbeelden zijn en wat voor conclusies daaruit getrokken kunnen worden.

Spiritueel

Filosofie wordt ook nogal eens verward met spiritualiteit.  Maar ook dit is over het algemeen een te persoonlijke aangelegenheid.  Bovendien is filosofie weliswaar heel geestelijk gericht maar meer op het logisch denken en niet op de ervaring en het gevoel zoals bij spiritualiteit het geval is. Dit neemt niet weg dat mensen een filosofisch gesprek als spiritueel kunnen ervaren. Maar dat is toch net wat anders, namelijk een ervaring.

Diepzinnig

‘Alles wat diepzinnig is, is filosofie.’ Dat is ook zo’n hardnekkig misverstand. Als je met vrienden een goed gesprek hebt over de problemen in je relatie dan kun je wel een goed en diepzinnig gesprek hebben, maar dat heeft op zich niets met filosofie te maken omdat het veel te persoonlijk is.

Evenmin zijn poëtische uitspraken over het leven per definitie filosofische uitspraken. In een uitspraak zit immers vaak geen redenering. En die is toch echt essentieel in de filosofie.

Hoe komen we nou aan deze vooroordelen?

Een van de schuldige van deze vooroordelen over filosofie zijn onze luie hersenen. (Bron: ons feilbare denken van Daniel Kahneman)

Luie hersenen

De mens denkt op twee manieren. Systeem 1 is snel en lui en systeem 2 is traag en weloverwogen. Het liefst gebruiken we systeem 1. Het is onze automatische piloot. Intuïtief en onbewust én lekker makkelijk. Bovendien ook heel efficiënt want het zorgt er bijvoorbeeld in bedreigende situaties voor dat je snel kunt handelen. Het is daarmee ook wel een beetje een primitief brein, overigens niet te verwarren met ons reptielenbrein. Dat zorgt voor onze primaire levensbehoeften.

Systeem 2 denkt veel analytischer en weloverwogen. Logischerwijs kost dat meer tijd en inspanning. Het snelle en luie denken is best wel lekker comfortabel, maar het tragere weloverwegen denken, daar moet je je echt even toe zetten.

Bevragen van vanzelfsprekendheden

Nou is filosofie ook het bevragen van vanzelfsprekendheden. Omdat het hierbij om vanzelfsprekendheden gaat, is het logisch dat onze snelle maar luie hersenen deze vragen wegzetten als onzinnig en zelfs zweverig. Het is tenslotte ook een beetje eng om die vanzelfsprekendheden overhoop te gooien. Dat kun je maar beter wegzetten als vaag gewauwel. Wel zo veilig.

Mensen die wel bereid zijn hun trage maar weloverwogen denken in te zetten ontdekken daardoor veel meer. En dat zijn geen zweverige zaken. De uitkomst van dat denken is meestal praktisch en verhelderend en leidt bovendien vaak tot nieuwe kennis.

Synoniem voor samen nadenken

Een tweede schuldige die ik zie voor het slechte imago van filosofie is dat veel mensen het werkwoord filosoferen als synoniem voor samen nadenken en praten zijn gaan gebruiken. Filosoferen is natuurlijk ook samen nadenken, maar in zijn geheel niet vrijblijvend.

Systematisch onderzoek

Filosofie is namelijk het systematisch onderzoeken van vragen en daarmee ook het beredeneren van antwoorden. Systematisch is eigenlijk het tegenovergestelde van vrijblijvend wat van gedachten wisselen. Het betekent dat je een vraag van alle kanten gaat bekijken, mogelijke antwoorden gaat onderzoeken, en daarnaast kritisch naar je eigen denken kijkt. Kan ik dit wel zeker weten? Kan ik dit bewijzen? Zitten er geen tegenstrijdigheden in mijn uitspraken. Dat gaat dus wel een stap verder dan als je in de kroeg wat theorietjes verzint.

‘Zie je! Filosofie is veel te rationeel en abstract,’ denkt de groep mensen die filosofie te rationeel vinden nu natuurlijk. Dit zijn vaak mensen die het belangrijk vinden om over gevoelens te praten en ervaringen te delen. De ratio zien zij als een vijand van gevoel. Terwijl onze ratio juist zo’n mooie aanvulling kan zijn en een bijdrage kan leveren aan goed omgaan met je gevoelens. Juist omdat je even afstand neemt.

Is het waar?

Een mooi voorbeeld daarvan vind je in het kinderboek Tijger, tijger, is het waar? Tijgertje denkt dat niemand van hem houdt. Zijn ouders zien hem niet staan, zijn beste vriend speelt met iemand anders, bij gym wordt hij niet gekozen. Hij voelt zich onzichtbaar. De wijze schildpad ziet hem wel staan. Hij stelt hem vier vragen waardoor de hele wereld er ineens anders uitziet.

Het zijn vier vragen die in de meeste filosofische gesprekken ook voorbij komen. Namelijk:

  • Is dat waar?
  • Wat zijn de gevolgen van deze gedachte?
  • Zou het tegendeel ook waar kunnen zijn?
  • Kun je daarvan een voorbeeld geven?

Door deze filosofische manier van omgaan met zijn gedachten beseft Tijgertje dat al zijn problemen niet door dingen veroorzaakt worden, maar door zijn gedachten over die dingen. Wanneer hij zijn gedachten onderzoekt, wordt zijn leven weer geweldig.

Kortom: Tijgertje maakte kennis met de Stoïcijnse levenskunst! Een levenshouding waarmee je je ratio gebruikt om negatieve gedachten uit de weg te ruimen.

De ratio is dus niet het tegenovergestelde van je gevoel en zeker geen vijand. Ze kunnen gebroederlijk naast elkaar bestaan.

Kritische vragen zijn zielig

Op de een of andere manier hebben we ook het gevoel dat het zielig is om iemand aan het denken te zetten. Of om aan iemand om een redenering voor zijn mening te vragen. Misschien komt dat omdat de kans aanwezig is dat diegene zijn mening helemaal niet kan beredeneren en dan valt hij een beetje door de mand en ja dat is op dat moment wel wat ongemakkelijk en zielig. Maar niet doorvragen is een vorm van beleefdheid waar we eigenlijk niet beter van worden.

Het is ook maar wat je gewend bent. Wat als we het gewoon gaan vinden om je mening te beredeneren en het dus gewoon vinden om aan een ander om een redenatie te vragen? Waarschijnlijk zullen er steeds meer mensen stoppen met zomaar wat roepen. Net als dit meisje dat na een serie filosofielessen zei:

Vroeger zei ik altijd maar wat, maar nu denk ik eerst na.

Zonder filosofie zou er geen wetenschap zijn!

Er is trouwens nog een vooroordeel over filosofie. Sommige mensen zien filosofie als de tegenpool van wetenschap. Terwijl alle kennis die de mens inmiddels heeft, ontstaan is uit filosofische vragen. Als de mens zichzelf geen filosofische vragen had gesteld, zou er überhaupt geen wetenschap bestaan. Doordat de mens obsessief over onopgeloste vragen blijft nadenken, ontdekken we nog steeds nieuwe kennis. Dankzij filosofie groeit onze kennis.

Al zullen er altijd vragen blijven bestaan die we niet kunnen beantwoorden.

Om met de filosoof Wittgenstein te spreken:

Wij voelen dat zelfs als alle mogelijke wetenschappelijke vragen beantwoord zijn, onze levensproblemen nog helemaal niet zijn aangeroerd.

Wat heb je aan filosofie?

Kortom, filosofie:

  • is de bron van onze kennis
  • zet de mens aan tot onderzoek
  • zorgt ervoor dat we blijven nadenken
  • zorgt ervoor dat we kritisch denken
  • helpt ons omgaan met moeilijke gevoelens

Wat betekent filosofie?

De letterlijke vertaling van het woord filosofie is liefde voor wijsheid. Filosofie is dus niet vaag en zweverig en ook niet te rationeel, filosofie is en blijft de bron voor wijsheid!

Filosofie wordt kinderspel met deze materialen

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

De waardering van www.filosovaardig.nl/webshop-kinderfilosofie/ bij WebwinkelKeur Reviews is 9.5/10 gebaseerd op 523 reviews.